Juan Villoro: “De machines, arme wezens, weten nog steeds niet hoe ze moeten lijden zoals wij.”

Technologie heeft ons leven de afgelopen twintig jaar veranderd, en iemand moest dat vanuit een humanistisch perspectief verklaren. Schrijver Juan Villoro (Mexico-Stad, 1956) gaat een soortgelijke uitdaging aan in zijn nieuwste essay, "Ik ben geen robot " (Anagrama), dat hij met deze krant bespreekt in een hotel in Barcelona. "De relatie tussen ouders en kinderen is veranderd", somt hij op, "net als onze banktransacties, onze relatie met de politiek, ons onderwijs... De gewoonten van de soort zijn veranderd. Ik beschrijf hoe nieuwe technologieën ons gedrag veranderen. Ik zou graag een boek lezen van een getuige die in de 15e eeuw leefde, toen boeken populair werden dankzij de drukpers. Het zou fascinerend zijn geweest: om te zien hoe het onze relatie met universiteiten, gezinnen, religie en de staat beïnvloedde... Dat wilde ik ook."

Diderot, Rousseau, Sinclair Lewis, Philip Roth, Ray Bradbury, Philip K. Dick... zijn enkele van de auteurs die worden aangehaald in een werk dat in de kern onderzoekt wat het betekent om mens te zijn, fragmenten van intellectuele autobiografie en interviews met een breed scala aan mensen bevat, zoals astronaut Cady Coleman, die bekent dat ze alleen maar droomt van een terugkeer naar de ruimte en het liefst voor altijd de aarde zou verlaten. "Wat ze me vertelde met haar man en kinderen op de achtergrond, had een merkwaardig effect."

De gegevens “Het menselijk IQ gaat bergafwaarts”

"James Flynn, die in 2020 overleed," zegt Villoro, "was een expert in het meten van de ontwikkeling van menselijke intelligentie en vond onthullende gegevens. Gedurende de 20e eeuw steeg het IQ met 30 punten, wat vrij opmerkelijk is gezien het feit dat het IQ van een genie bijna 140 punten bedraagt. De soort maakte een aanzienlijke vooruitgang, met een piek in de jaren 70, stagneerde tot de jaren 90 en begon vervolgens met twee punten per decennium af te nemen. Dit is begrijpelijk, want er zijn cognitieve vermogens die we steeds minder gebruiken. We oriënteren ons niet in de ruimte, maar gehoorzamen de navigator. We onthouden geen telefoonnummers meer omdat ze in ons elektronische adresboek staan. We hebben digitale protheses die het werk voor ons doen, en dit stompt bepaalde vermogens af. We leven in een omgeving waar machines met de minuut slimmer worden en wij met de minuut dommer. De concurrentie begint ongelijk te worden."

De auteur richt zich op het zogenaamde Chaplin-syndroom. "De grote acteur werd niet geëerd op een conventie van zijn stuntdubbels. En tegenwoordig moeten we constant bewijzen wie we zijn: we moeten eruitzien als onze identiteitsfoto, op sociale media definiëren we onszelf met een wachtwoord of een avatar... Al deze vervangende identiteiten voor wie we werkelijk zijn, hebben zulke grote persoonlijkheidsveranderingen teweeggebracht dat we onszelf vaak beter begrijpen door wat we op het scherm doen dan door wat we als mensen daadwerkelijk doen."

Lees ook Stichting Gabo plant honderdjarig jubileum in Barcelona Xavi Ayén

Talrijke sciencefictionwerken voorspelden veel van wat er vandaag de dag gebeurt, "zoals het gevaar van een autoritair technologisch controlesysteem, of dat er al machines zijn die heel dicht bij de toestand van Philip K. Dicks replicanten zitten. Dat wil zeggen dat er binnenkort machines zullen zijn die zich niet realiseren dat ze machines zijn."

"Een van de weinige positieve dingen aan iemand als Trump," zegt hij, "is dat hij de politieke gebruiken en gewoonten die er waren, maar verborgen, blootlegde. Het feit dat de eerste rij bij zijn inauguratie werd bezet door de grote magnaten, en niet door zijn kabinet, onthult waar de werkelijke macht in de Verenigde Staten ligt."

"Het was niet mijn bedoeling", verduidelijkt hij, "om een Nostradamus te zijn die mensen oproept om op het platteland te wonen, te breken met elektriciteit en wortels te eten. Ik laat juist zien hoe AI een formidabel instrument is, nauwer verbonden met de wereld van boeken dan vaak wordt gedacht, maar dat het ook zo moet blijven, een instrument, en geen doel op zich mag worden. Het zou bijvoorbeeld kunnen dienen om meer democratische en participatieve samenlevingen op te bouwen, ver weg van de dominantie van politieke partijen, maar daarvoor zou het niet in handen moeten zijn van mensen zoals Musk."

Villoro onderzoekt ook hoe “het lezen van fictie ons in staat stelt deze gefragmenteerde en verspreide wereld beter te begrijpen, aangezien literatuur betekenis geeft aan individuele scènes en verbanden legt.”

En zal AI ooit goede romans schrijven? "Dat zou niet verwonderlijk zijn, aangezien het al opiniestukken publiceert. Voorlopig is de grote troef van onze soort dat we pijn in woorden kunnen omzetten. Als we trauma's ervaren, voelen we de behoefte om die schriftelijk te verwerken. We hebben dit voordeel ten opzichte van machines: arme wezens, ze weten niet hoe ze moeten lijden."